Hans Theys

 

 

 

___________________________

Hans Theys

 

 

Een tempel, een lindebloesem, een kano, een langpootmug en ei-isolatoren

Enkele woorden over het ruimtelijk denken van Simon Masschelein

 

 

De voorbije acht jaar maakte Simon Masschelein (°1994) een zestigtal sculpturen, waarvan er vandaag veertig te zien zijn. Het is de eerste keer dat we zoveel sculpturen van hem tegelijk kunnen zien en op zoek kunnen gaan naar hun overeenkomsten en verschillen: naar wat hun met elkaar verbindt en wat hun uniek maakt. We zijn hier immers getuige van een wonderlijke diversiteit die samenhangt met een grote coherentie, voortvloeiend uit een handvol materialen, technieken en manieren van ruimtelijk denken. In de hoop die manieren van denken (en de samenhang van het oeuvre) toegankelijk te maken, heb ik Masschelein gevraagd me in detail te vertellen hoe de sculpturen zijn ontstaan; met andere woorden: waarom ze eruitzien zoals ze eruitzien. Vaak is dit niet eenvoudig uit te leggen, omdat het hier om ruimtelijk denken gaat. Maar wat betekent dit, ruimtelijk denken? Het betekent, onder andere, dat sommige vormen, voor ze bestaan, alleen gedacht kunnen worden door middel van driedimensionale tekeningen. Geen technische tekeningen, maar schetsen die duidelijk maken waar materiaal weggenomen moet worden en waar bewaard. Het betekent ook dat het werk niet lineair tot stand komt, met een duidelijke chronologie, maar in een pendelende beweging, waarbij nieuwe stappen leiden tot aanpassingen aan oudere vormen. Het betekent ook dat veel vormen bepaald worden door eigenschappen en gedragingen van materialen. Het splitsen van een stalen, vierkante buis leidt tot een spanning die een steen kan omknellen, het splitsen van een balk leidt tot tweelingvormen die door hun gelijke vorm functioneel kunnen worden (bijvoorbeeld als poot van een draaibank), de functionele vorm van een ei-isolator kan leiden tot het bedenken van verrassende varianten.

Een mooi voorbeeld is Not Yet Titled (albast, 2025), de meest recente sculptuur die we vandaag kunnen zien: een albasten vorm die doet denken aan een varen, of het skelet van een onbestaand zeedier. De vorm ervan komt voort uit de tweevoudige kromming van een gedroogd, samengesteld blad dat Masschelein in Spanje heeft gevonden (afgaand op een tekening misschien het blad van een es), waarbij het hem trof dat de centrale steel gebogen was terwijl elk afzonderlijk blad om zijn as wentelde (in 8-vorm). De albasten sculptuur lijkt niet op een samengesteld blad, maar probeert twee tegenovergestelde draaiingen te combineren: de convexe buitenkant beschrijft één curve, die doet denken aan een gekromde ruggengraat, en de schubben, die aan ribben doen denken, krullen in een dwarse en tegenovergestelde richting. Hoe haal je deze vorm uit een massief stuk albast? Hoe weet je waar je mag snijden en waar niet? En hoever kan je gaan zonder dat de vorm breekt? Op de bijgevoegde tekening (p. 14) zie je hoe hij tewerk gegaan is: door in twee tegenovergestelde richtingen gaten te boren die de basis vormden van de negatieve ruimte. 

Hoe een werk er uiteindelijk zal uitzien, weet Masschelein niet vooraf. Hij ziet een mogelijkheid of een op te lossen probleem en gaat aan de slag. In het geval van de pas beschreven sculptuur gebruikt hij houtbeitels, omdat je er materiaal mee kan wegschaven in plaats van wegkappen. Hij gaat hier zo lang mogelijk mee door omdat albast lichtdoorlatend is: hoe dunner, hoe transparanter. En hij stopt net vooraleer het materiaal te dun wordt om zichzelf te kunnen dragen.

Oerang (eik, arduin, epoxylijm, touw, 2021) ontstond uit twee lappen eik en twee lappen arduin die even dik waren. Hun gelijke dikte bracht ze samen. De houten lappen waren puntig. De vorm van de arduinen lappen werd hieraan aangepast, maar de punt werd afgerond, zodat er een soort van hoofd ontstond. Tegen deze ‘hoofden’ werd een extra stuk arduin gekleefd dat later de functie kreeg van een kogelgewricht: een scharnier die in meer dan één richting kan draaien. Het idee van het kogelgewricht kwam voort uit de vaststelling dat de sculptuur krachtig bleef in verschillende gradaties van spreidstand. Beide ‘koppen’ ontmoeten elkaar rond een eiken bol die in het midden een richel heeft, een uitstulpende rand, waardoor de vorm van beide uitgeholde ‘koppen’ mooi doorloopt en één geleed lichaam lijkt te vormen. Veel werken van Masschelein hebben een structuur die gedacht is vanuit de anatomie: skeletten, gewrichten, spieren, het gelede lichaam van een insect of een boomblad. Nadat de vier houten en stenen lappen werden uitgehold en aan elkaar vastgekleefd, werden er gaten in geboord om ze meer driedimensionaal te maken. (De ‘schouderholtes’ waren gebaseerd op de opening in een kachel van Leendert Van Accoleyen.) Zodra de boorgaten er waren, ging Masschelein dromen over manieren om ze functioneel te maken. Hij vond een touw dat precies in de gaten paste en zocht een looprichting die het mogelijk maakte beide helften samen te houden en tegelijk op te hangen. Als de sculptuur wordt opgehangen, kan ze door het kogelgewricht zelf een spreidstand kiezen, die voortvloeit uit de hoek van de touwen. 

Temple (populier, berk, staal, 2022) ontstond als in situ bijdrage aan een industriële ruimte met veel beton en staal. Aan het plafond hingen gigantische betonnen silo-trechters, overal zag je stalen machinerie. Er waren veel voorwerpen die van een vierkant oppervlak overgingen naar een cirkelvorm. Masschelein wilde een warm voorwerp toevoegen aan de ruimte en ging op zoek naar hout. In een zagerij vond hij zeven schaaldelen (boterhammen met korst) van dezelfde berk. Zes van die schaaldelen legde hij op de vloer in de vorm van een zeshoek met één opengesperde hoek (opening), anders te beschrijven als een zevenhoek met één korte, lege zijde. Dan tekende hij een ring over deze planken, die hij uitzaagde. Met de restvormen bouwde hij een opstand die bovenaan een kleinere cirkel torst. Elders in de zagerij vond hij vijf y-vormige schaaldelen van een gevorkte populier. Die kon hij gebruiken om de zes elementen van de liggende cirkel te ondersteunen en met elkaar te verbinden. IJzeren verbindingsstukken die door een uitsparing de y-vorm zichtbaar laten, zorgen voor een vloeiende kraakbeen-overgang tussen de rechte (vierkante) poten en de ring. Met de restvormen van de kleine cirkel maakte Fran Van Coppenolle een pluimvormige sculptuur.

Daddy Longlegs (steen, staal, epoxylijm, 2021) ontstond uit het gedeeltelijk in twee helften slijpen van een vierkante ijzeren buis, waardoor een y-vorm ontstond. De driehoekige opening van deze vorm werd bovenaan afgerond met een extra stuk gebogen buis en gevuld met een stenen mozaiek. (Het patroon leek op een gestreepte kousenbroek van Masscheleins toenmalige geliefde.) De cirkelvormige witte steen vormt een brede as waarrond een tweede been draait, dat bovenaan bekroond wordt met een soort van farao-mijter. Dit scharnierende geheel blijft overeind dankzij een derde been dat uitmondt in een soort van schouder en gemaakt is van een ronde buis, om het geheel toevalliger te laten lijken, niet als een klassiek statief.

Not Yet Titled (albast, 2025, zie vorige pagina) komt voort uit een stuk albast dat Masschelein kreeg van een handelaar in Spanje. Iemand had er al een rechthoekig stuk uitgeslepen, dat gebruikt zal worden om de sculptuur te verbinden met een soort van staander, zodat het albast voor een raam kan zweven en doorzichtig worden in het zonlicht. De vorm is gebaseerd op een gevonden samengesteld blad met getorste blaren. De buitenste kromming toont de oorspronkelijke buitenkant van het stuk albast. De vorm van de gebogen, bladvormige schubben werd uit het blok gehaald door in twee richtingen, in een hoek van 45°, gaten te boren die de bron vorm van de negatieve ruimte: met een houtbeitel weggeschaafd albast.

Kaari I (populier, 2022) was een oefening in het uithollen van een boomstam om te beletten dat die al drogend zou barsten. Als je wil vermijden dat een drogende boom barst, moet je hem in schaaldelen zagen of uithollen. Kaari II (populier, 2023) komt uit de hoofdstam van dezelfde populier die ook werd uitgehold om barsten te voorkomen, maar deze keer op basis van het bouwplan van een bepaald soort kano waarbij in het midden zoveel mogelijk omtrek van de boomstam wordt gebruikt om die later open te plooien en een boot met een breder grondvlak te maken. Tegelijk werd een symmetrische kano gehaald uit een enigszins gekromde boom. 

Uit diezelfde boom is ook de grote lindenbloesem voortgekomen. Lime Tree Leaf (populier, den, 2023) is vertrokken van de uitstekende stomp van een afgezaagde tak. Eerst werd het volume van die tak vrijgemaakt van het omliggende hout. De resulterende vorm deed Masschelein denken aan de manier waarop de lindebloesem groeit uit een nerf die zich losmaakt uit een boomblad. Zo kwam hij op het idee rond deze nerf een golvend blad te beeldhouwen waarvan de randen de oorspronkelijke contouren van de boomstam aangeven. (Ill. p. 22) Onderaan kan je de boomschors nog zien, maar je ziet ook de overgang tussen de schors, de bleke spintlaag en de donkere, harde kern.

De Egg-Insulators (steen of albast, 2021) komen voort uit de vorm van porseleinen ei-isolatoren die via één opening verbonden worden met een paal en via een andere opening een ijzerdraad met elektrische lading laten passeren en begeleiden. Elke isolator van Masschelein is een uitwerking van deze basisvorm: een elegant volume met twee gaten of, met andere woorden, twee tunnels die gevangen worden in één steen. Hoe kan de ruimte tussen en rond die twee tunnels eruitzien? We vinden hier de 8-vorm terug die we al aantroffen in Kaari II en in de blaadjes van het gevonden blad.

Spring Branch Lathe (twee tollen, populier, eik, staal, touw, 2023) is vertrokken van twee antieke, houten springtollen met stalen punt. Die punten worden gebruikt om het houten voorwerp vast te pinnen dat gedraaid wordt met de draaibank. De bank wordt aangedreven met een pedaal, die terugveert omdat hij verbonden is met een levende tak. Hij is gemaakt uit een gevorkte boomstam. De zitting en de twee poten bestaan telkens uit overlangs in twee gezaagde planken, zodat ze elkaars spiegelbeeld vormen. De twee voorste poten zijn de restvormen van de pedaal, die oorspronkelijk te zwaar was en daarom versmald moest worden.

Not Yet Titled (telefoonpaal, bastaardsteen, 2025) ontstond toen Masschelein merkte dat de kern van een telefoonpaal door insecten min of meer was losgegeten van de buitenrand, die door impregnatie oneetbaar was. Al het niet giftige, zachte hout hadden ze aangetast, zodat de kern verwijderd kon worden. De telefoonpaal werd overlangs doormidden gezaagd en opengevouwen als een vlinder. In het midden werden beide (gehalveerde) kernen opgelicht zodat twee driehoeken ontstonden. Die toestand werd bewaard door een op maat gekapte steen die tussenin werd geplaatst. Door een steen te kappen die rond de vormen van de telefoonpaal past, zie je die vormen zich herhalen: de kern van de paal verschijnt onderaan in de steen, de onaangetaste rand ervan verschijnt bovenaan (om de kern van de paal te omvatten). Bastaardsteen is een soort steen die tussen andere soorten groeit en veel eigenschappen heeft, waaronder wisselende kleuren zoals rood, geel, grijs en groen.

Hill House (cederhout, staal, 2021) ontstond als trap voor een strandcabine die Masschelein had voorzien van een arduinen dakgoot met spuwer. Omdat hij geen blok hout had die groot genoeg was om de volledige trap uit te kappen, verbond hij twee blokken door middel van metalen hulpstukken. Gaandeweg kwam het idee beide elementen scharnierloos rond elkaar te laten wentelen zodat de trap ook gebruikt kon worden als zitmeubel.

Du Li Bu (marmer, epoxy, 2022) ontstond uit het toevallig passen van één steen over een andere, als de teen van een loopvogel. Die greep is nog steeds los, de andere stenen en vormen werden toegevoegd om dit mogelijk te maken.

Boisdebout (Eik, epoxylijm, 2022) bestaat uit een plak eik die door het uitdrogen barst en kromtrekt. Door de barsten te lijmen, vertraagt of bevriest Masschelein dit barsten en kromtrekken en belet hij dat de schijf uit elkaar valt.

Capriole (ijzer, populier, leer, 2021) Tijdens een tentoonstelling in de Brusselse kunstplek Komplot vroeg iemand of Masschelein een katapult kon maken waarmee kinderen uit de buurt verfballonnen konden lanceren. De vleugels komen voort uit gebogen betonijzers die het mogelijk maken de kapatpult te richten en af te stellen. Het hout werd op maat gekapt om het vlak te vullen, maar kreeg daarna een functie met de gaten, die ook een vorm van afstellen mogelijk maken. De poten van de katapult worden samengehouden door leren riemen die ook gebruikt kunnen worden om hem te dragen als rugzak.

Bat Clamps (eik, ijzer, 2021) wordt opgespannen als een krik.

Resurrection (kalksteen, dakpan, bloempot en metselaarsklemmen, 2022-2023) klemt zichzelf vast door te wegen op slag-sergeanten van metselaars. De kern bestaat uit twee stenen die zodanig werden bewerkt dat ze in elkaar passen. Ze worden samengehouden door een bloempot. Een dakpan verbindt de vorm van de bloempot met de uitstekende steen die doet denken aan een frygische muts.

Buco della Luna (marmer, ijzer, 2017) ontstond door het in twee snijden en uithollen van twee stenen, omdat ze anders te zwaar waren om te verplaatsen. Ze worden verbonden door ijzeren buizen.

Boxwood Moth (eik, ijzer, schroeven, polyester, gele PU-lijm) ontstond door het overlangs doormidden snijden van kromme balken, waardoor een spiegelende vorm ontstond. De tussenruimte werd opgevuld met een semi-transparant schild van polyester.

 

 

Montagne de Miel, 7 april 2025